استرس پس از سانحه (PTSD) نوعی اختلال روان شناختی است که در پی تجربه یک رویداد آسیب زا اتفاق می‌افتد. این رویداد آسیب زا که در اصطلاح روانشناسی به آن تروما گفته می‌شود، می‌تواند مواجهه با مرگ واقعی یا تهدید به مرگ، صدمه شدید یا خشونت جنسی باشد. مبتلایان به استرس پس از سانحه علائم مختلفی را در جنبه شناختی، خلقی و رفتاری تجربه می‌کنند. که عملکرد آن‌ها را در زندگی تحت تاثیر قرار داده و منجر به تحمیل فشارهای روانی زیادی می‌کند. در ادامه به توضیحات بیشتری در مورد علائم و روش‌های درمان اختلال استرس پس از سانحه پرداخته‌ایم. برای آشنایی با سایر اختلالات اضطرابی کلیک کنید.

فهرست مطالب

• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• علائم و نشانه های اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
  • علائم مرتبط با درگیری و مزاحمت فکری با تروما
  • تغییرات شناختی و خلقی
  • علائم  اختلال استرس پس از سانحه مرتبط با برانگیختگی
• عوارض استرس پس از سانحه
• عوامل خطرساز بروز اختلال استرس پس از سانحه
  • عوامل مزاجی
  • عوامل محیطی
  • عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی
  • ساختار مغز
• سبب شناسی اختلال استرس پس از سانحه
• ویژگی‌های تروما در کودکان
• نشانه های بروز اختلال استرس پس از سانحه
  • تجربه سمپتوم های مزاحم مرتبط با تروما در کودک
  • داشتن رفتارهای اجتنابی در کودک
  • بروز تغییرات منفی در افکار و خلق کودک
  • تغییرات منفی در واکنش‌های انگیختگی کودک
• درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
  • درمان شناختی رفتاری
  • حساسیت زدایی همراه با حرکات چشم و پردازش مجدد (روش EMDR)
  • گروه درمانی
  • دارو درمانی
  • کلام آخر

برای دریافت مشاوره در زمینه استرس پس از سانحه می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت شهری با شماره 9099070354 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

استرس پس از سانحه (Post traumatic stress disorder) یکی از انواع اختلالات روان شناختی است که در پی تجربه یک رویداد به شدت آسیب زا اتفاق می‌افتند. این رویداد آسیب زا که در اصطلاح روان شناسی به آن تروما گفته می‌شود. می‌تواند مواجهه با مرگ واقعی یا تهدید به مرگ، صدمه شدید یا خشونت جنسی باشد. مبتلایان به استرس پس از سانحه ممکن است به یکی از 3 روش زیر تروما را تجربه کرده باشند:

• تجربه مستقیم حادثه آسیب زا
• مشاهده حادثه آسیب زا زمانی که برای فرد دیگری اتفاق می‌افتاده.
• آگاه شدن از اینکه حادثه آسیب زا برای یک عضو نزدیک خانواده یا دوست صمیمی اتفاق افتاده است. ( نکته قابل توجه اینجاست که مرگ اعضای خانواده یا دوست صمیمی تنها زمانی به عنوان یک تروما در نظر گرفته می‌شود که فجیع یا غیرمترقبه باشد).
• تجربه مکرر یا شدید با جزئیات آزاردهنده و تنفرآور یک یا چند حادثه آسیب زا (این نوع مواجهه با تروما بیشتر در کسانی که مشاغل خاص دارند دیده می‌شود. برای مثال آن‌هایی که در خط اول جمع آوری بقایای اجساد هستند یا مامورین پلیسی که مکررا در جریان جزئیات پرونده‌های کودک آزاری قرار می‌گیرند).

برای عضویت در کانال تلگرامی ذهن نو کلیک نمایید.

علائم و نشانه های اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

مبتلایان به استرس پس از سانحه در جنبه‌های مختلفی علائم ناخوشایند و آزاردهنده روانی را گزارش می‌دهند. که شامل افکار مزاحم، تغییرات شناختی- خلقی و تغییراتی در سطح برانگیختگی می‌باشد. در ادامه به توضیح هریک از آن ها پرداخته ایم.

علائم مرتبط با درگیری و مزاحمت فکری با تروما

مبتلایان به استرس پس از سانحه یک یا چند علامت مزاحم در مورد حادثه آسیب زا را گزارش می‌دهند. این علائم پس از تجربه تروما آغاز می‌شوند:

• یادآوری مکرر، ناخواسته و ناراحت کننده حادثه آسیب زا
• دیدن کابوس‌های ناراحت کننده و تکرار شونده که محتوا و یا احساس تجربه شده در آن‌ها مربوط به حادثه آسیب زا است.
• بروز واکنش‌های تجزیه‌ای نظیر بازگشت به گذشته که در اصطلاح تخصصی به آن فلش بک گفته می‌شود. در طی فلش بک بیمار به گونه‌ای احساس و رفتار می‌کند که انگار حادثه آسیب زا در حال وقوع است. (چنین واکنش‌هایی ممکن است با شدت‌های متفاوتی بروز یابند. و در شدیدترین حالت با از دست دادن آگاهی نسبت به محیط همراه می‌شوند)
• تجربه ناراحتی روانی شدید یا طولانی مدت هنگام مواجه شدن با هر نشانه درونی یا بیرونی که برای فرد به عنوان نمادی از حادثه آسیب زا تلقی می‌شود.
• بروز واکنش‌های جسمانی محسوس به نشانه‌هایی که برای  نماد حادثه آسیب زا هستند.

تغییرات شناختی و خلقی

پس از تجربه تروما بیمار دچار تغییرات منفی در شناخت و خلق می‌شود. مبتلایان به استرس پس از سانحه دست کم دو مورد از علائم زیر را گزارش می‌دهند.

1. بروز مشکلات حافظه به صورت ناتوانی در به یادآوردن یکی از جنبه‌های مهم حادثه آسیب زا که توسط متخصصین به عنوان یک فراموشی تجزیه‌ای مشخص می‌شود و ناشی از عوامل دیگری نظیر ضربه به سر یا مصرف دارو و الکل نیست.
2. فرد پس از مواجهه با تروما نوعی عقاید یا انتظارات منفی مستمر و اغراق آمیز درباره خود، دیگران و جهان پیدا می‌کند. برای مثال می‌گوید” من آدم خوبی نیستم” ، “به هیچ کسی در دنیا نمی‌شود اعتماد کرد” ،” دنیا جای وحشتناک و خطرناکی است”.
3. بیمار افکار تحریف شده پایداری در مورد علت یا پیامدهای حادثه آسیب زا پیدا می‌کند که این افکار منجر به خودسرزنشگری یا سرزنش مفرط دیگران می‌شود.
4. بیمار حالات هیجانی منفی مثل ترس، وحشت، خشم، احساس گناه یا شرم را به طور مداوم تجربه می‌کند.
5. تمایل به انزوا شدت می‌گیرد و به طور قابل ملاحظه‌ای علاقه یا میزان شرکت فرد در فعالیت‌های مهم کم می‌شود.
6. بیمار نوعی احساس جدایی یا بیگانگی با دیگران را تجربه می‌کند.
7. پس از تجربه تروما فرد دچار نوعی ناتوانی مستمر در زمینه تجربه هیجانات مثبت نظیر شادی، رضایت و احساس محبت می‌شود.

علائم  اختلال استرس پس از سانحه مرتبط با برانگیختگی

پس از تجربه تروما در مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه تغییرات رفتاری قابل ملاحظه‌ای در زمینه برانگیختگی و واکنش پذیری نسبت به حادثه آسیب زا دیده‌می‌شود. علائم رفتاری اختلال PTSD حداقل شامل دو مورد از موارد زیر هست.

• افزایش تحریک پذیری و بروز حملات خشم (بدون اینکه محرک خاصی وجود داشته باشد یا با تجربه کمترین محرک بیمار عصبانیت شدیدی را در قالب پرخاشگری کلامی یا فیزیکی نشان می‌دهد)
• بروز رفتارهای بی محابا و خودآسیب رسان
• گوش به زنگی مفرط نسبت به خطر
• تشدید واکنش از جا پریدن یا همان یکه خوردن
• بروز اختلالاتی در تمرکز
• بروز اختلالات خواب نظیر تجربه بی‌خوابی یا خواب ناآرام

عوارض استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه همراه با خود عوارضی به دنبال دارد که در این بخش مقاله راجع به آن توضیح داده ایم.

• اختلالات اشتها
• افسردگی
• بروز افکار و اعمال خودکشی
• مشکلات مربوط به مصرف مواد
• اضطراب

عوامل خطرساز بروز اختلال استرس پس از سانحه

همه کسانی که در طول زندگی خود یک یا چند تروما را تجربه می‌کنند و لزوما دچار اختلال استرس پس از سانحه نمی‌شوند. در نتیجه تجربه رویداد آسیب زا تنها دلیل بروز این مشکل نیست، بلکه عوامل دیگری نیز در این زمینه نقش دارند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم:

عوامل مزاجی

این عوامل مشکلات هیجانی تا سن 6 سالگی را شامل می‌شوند. برای مثال مواجهه قبلی با یک رویداد آسیب زا و درگیری با مشکلات اضطرابی در دوران کودکی از جمله این عوامل هستند. همچنین برخی اختلالات روانی که در سال‌های بعدی زندگی بروز می‌یابند نیز می‌توانند به عنوان یک عامل خطر برای ابتلا به استرس پس از سانحه عمل کنند. برای مثال مبتلایان به افسردگی یا اختلال پانیک بیش از دیگران امکان داد که در مواجه با یک رویداد آسیب زا دچار PTSD شوند.

عوامل محیطی

عوامل محیطی از دیگر عوامل استرس پس از سانحه است. این عوامل مواردی نظیر موقعیت اقتصادی-اجتماعی پایین، تحصیلات کم، مواجهه با استرس‌های قبلی به خصوص در دوران کودکی، سختی‌های دوران کودکی مثل محرومیت مالی یا جدایی والدین و برخورداری از ویژگی‌های فرهنگی خاص نظیر جبرگرایی یا خودسرزنش گری را شامل می‌شوند. نکته قابل توجه اینجاست که اگر افراد پیش از حادثه آسیب زا در زندگی از حمایت اجتماعی خوبی برخوردار باشند، کمتر از دیگران احتمال دارد که در اثر تروما دچار اختلال استرس پس ازسانحه شوند.

عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی

یکی از عوامل استرس پس از سانحه، عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی است. این عوامل مواردی نظیر جنسیت مونث و برخورداری از سن پایین هنگام مواجهه با حادثه آسیب را شامل می‌شوند. همچنین محققان بر این باورند که بعضی ژنوتیپ‌ها می‌توانند نقش محافظت کننده یا افزایش دهنده خطر را برای اختلال PTSD داشته باشند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه درمان اضطراب شدید کلیک کنید.

ساختار مغز

یکی از عوامل خطرساز در بروز استرس پس از سانحه، ساختار مغز است. اسکن های مغز نشان داده است که افراد مبتلا به استرس پس از سانحه، در مقایسه با دیگران هیپوکامپ متفاوتی دارند. این بخش مغز در پردازش خاطرات و احساسات نقش مهمی را ایفا می‌کند.

سبب شناسی اختلال استرس پس از سانحه

⭕ عدم تنظیم مواد شیمیایی و هورمون هایی که مغز در پاسخ آزاد می‌کند.

⭕ سابقه خانوادگی افسردگی و اضطراب

⭕مستعد بودن شخصیت فرد

⭕ داشتن تجارت استرس زا در اثر وقایع طبیعی، تصادفات جدی، از دست دادن عزیزان، جنگ، حمله شخصی و قربانی

ویژگی‌های تروما در کودکان

عملاً، همه آدم‌ها در زندگی خود حداقل یک ترومای بزرگ را تجربه می‌کنند؛ اما باید توجه کرد که ادراک یک حادثه به‌عنوان تروما کاملاً منحصربه‌فرد است. به‌عبارت‌دیگر، ویژگی‌های شخصیتی اشخاص، مهارت‌های مقابله‌ای برای کنترل استرس و میزان آسیب‌پذیری آن‌ها مشخص‌کننده ادراک تروما است. طبیعتاً سن افراد در هنگام رویارویی با تجارب آسیب‌زا، تأثیر زیادی بر عوامل ذکرشده دارد. برای مثال ممکن است فرد بزرگ‌سالی پس از مرگ اعضای خانواده‌اش در یک حادثه، تروما را تجربه نکند اما یک کودک تنها با آگاهی یافتن از طلاق والدین خویش نشانه‌های مواجهه شدن با تروما را از خود نشان دهد.

به‌طورکلی می‌توان چهار ویژگی را برای تروما در نظر گرفت:

• رویداد موردنظر برای فرد به‌شدت از پا درآورنده، زمین‌گیر کننده و پراسترس بوده است؛ فرقی نمی‌کند واقعاً بزرگ بوده است یا کوچک. در این زمینه، سن فرد و میزان توانمندی روانی او برای مواجهه با شرایط استرس‌زا نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
• تروما، برای زندگی فرد یا یکی از عزیزان او خطرآفرین بوده است. برای مثال کودکی که خود یا یکی از اعضای خانواده‌اش دچار بیماری صعب‌العلاج می‌شوند ممکن است نشانه‌های مواجهه با تروما را از خود نشان دهد.
• رویداد موردنظر به‌صورت کاملاً غیرمنتظره بوده و شخص آمادگی و انتظار آن را نداشته است. در این خصوص می‌توان به خشونت‌های جنسی یا جسمی از سوی آشنایان علیه کودک اشاره کرد که باعث از دست دادن اعتمادش به دیگران می‌گردد.
• بروز ترس، احساس درماندگی یا وحشت در فرد را در پی داشته است. در کودکان ممکن است بهت‌زدگی یا علائم سوماتیک سمپتوم نیز بروز کند.

نشانه های بروز اختلال استرس پس از سانحه

تجربه سمپتوم های مزاحم مرتبط با تروما در کودک

بعد از پایان حادثه ناخوشایند، کودک ممکن است به مدت یک ماه یا بیشتر دچار یادآوری خاطرات تکراری از حادثه، آن‌هم به‌صورت غیرارادی و آزاردهنده شود. این خاطرات ممکن است در خواب‌های کودک بازنمایی شود؛ درنتیجه کودکی دچار بدخوابی یا سایر مشکلات خواب می‌گردد.

علاوه بر این، احتمال دارد کودک رفتارهایی از خود نشان دهد که انگار همین لحظه در حال تجربه دوباره تروما است. در این شرایط استرس و تنش‌های مداوم، دست از سر کودک برنداشته و سلامت روانی او را تهدید می‌کند. همچنین اشیاء یا موقعیت‌هایی که یادآور حادثه آسیب‌زا هستند می‌تواند باعث ایجاد واکنش‌های روانی یا جسمی شدید در کودک گردد.

داشتن رفتارهای اجتنابی در کودک

کودک سعی می‌کند از مکان‌ها، فعالیت‌ها و یا هر محرکی که یادآور رویداد ناخوشایند برای او است، دوری کند. همچنین ممکن است از صحبت با اطرافیان، تعامل با هم‌سالان و سایر ارتباطات اجتماعی اجتناب کند.

بروز تغییرات منفی در افکار و خلق کودک

حالت هیجانی منفی همچون ترس، غم، سردرگمی و شرم به‌صورت چشمگیری در کودک افزایش می‌یابد. ممکن است نسبت به فعالیت‌هایی که قبلاً برای او لذت‌بخش بوده، کاملاً بی‌علاقه شود. در این شرایط، کودک معمولاً گوشه‌گیری کرده و به‌ندرت می‌توان عواطف مثبت را در او مشاهده کرد.

تغییرات منفی در واکنش‌های انگیختگی کودک

معمولاً کودکانی که دچار تجربه تروما شده‌اند، زودرنج‌تر می‌شوند. آن‌ها همواره گوش‌به‌زنگ به نظر می‌رسند و دائماً مراقب اتفاقات اطراف خود هستند. این کودکان به‌سرعت از جا می‌پرند و نمی‌توانند تمرکز خود را بر درس و تکالیف خود حفظ کنند.

درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

برای درمان اختلال استرس پس از سانحه از رویکردهای مختلفی کمک گرفته می‌شود. در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم.

درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری امروزه به عنوان یکی از اثربخش‌ترین رویکردهای درمانی شناخته می‌شود. درمانگران این حوزه برای بهبود اختلال استرس پس از سانحه تلاش می‌کنند تا افکار و عقاید مراجع پیرامون رویداد آسیب زا را بررسی کرده و به او کمک نمایند تا نوعی بازنگری در مورد آن داشته باشند. در حقیقت متخصصانی که براساس رویکرد شناختی درمانی فعالیت می‌کنند بر این باورند که ریشه تمامی هیجانات و رفتارهای ناخوشایند را باید در شیوه تفکر جستجو کرد.

اگر نگاه ما به خود، دیگران و دنیای پیرامون تغییر کند، مشکلات هیجانی و رفتاری نیز خود به خود بهبود می‌یابد. همچنین در جلسات روان درمانی با رویکرد شناختی رفتاری به درمانجو کمک می‌شود تا با یادگیری یکسری تکنیک‌های خود آرام سازی بتواند با علائم اضطرابی خود مبارزه کرده و تسلط بیشتری بر شرایط پیدا کند.

حساسیت زدایی همراه با حرکات چشم و پردازش مجدد (روش EMDR)

در این روش که اختصاصا برای درمان استرس پس از سانحه به کار می‌رود، درمانجو همزمان با حرکات چشمی تلاش می‌کند خاطرات آسیب زا را در ذهن خود بازسازی کرده و به نوعی با آن‌ها مواجه شود. در همین حین درمانگر یکسری تکنیک‌های خودآرام سازی را نیز به او آموزش می‌دهد تا بتواند بر هیجانات ناخوشایندی که دارد غلبه نماید.

گروه درمانی

در گروه درمانی کسانی که دچار یک مشکل مشابه با استرس پس از سانحه هستند، در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و به کمک درمانگر می‌آموزند که چگونه تجربیات خود را با هم به اشتراک بگذارند. همین که مراجعین می‌بینند دیگران نیز شرایط مشابهی با آن‌ها دارند تا حدی از احساس تنهایی و بیگانگی با دیگران فاصله می‌گیرند. همچنین آن‌ها می‌توانند از تجربیات مثبتی که سایر افراد گروه در مسیر درمان از آن بهره برده‌اند نیز استفاده کنند و هنگام مواجهه با هرگونه چالش از حمایت‌های اعضای گروه استفاده نمایند.

دارو درمانی

به دلیل مشکلات خلقی و اضطرابی مختلفی که در اختلال استرس پس از سانحه وجود دارد، استفاده از دارو درمانی می‌تواند به روند درمان کمک کرده و به نوعی آن را تسریع نماید. با این حال در نظر داشته باشید که استفاده از داروهای اعصاب به تنهایی برای بهبود اختلال PTSD  کافی نیست و جلسات رواندرمانی نیز باید هم زمان با آن پیگیری شود. از جمله داروهایی که به مبتلایان به استرس پس از سانحه تجویز می‌شود می‌توان به انواع داروهای ضد افسردگی و ضد اضطرابی اشاره کرد.

جلوگیری از استرس پس از سانحه در کودکان

جلوگیری از قلدری نسبت به کودکان
ممانعت از بروز بدرفتاری با کودک در خانواده
جلوگیری از بروز بدرفتاری و خشونت با کودک در مدرسه
در نظر داشتن روحیه کودکان به هنگام مواجه به یک حادثه ناخوشایند

کلام آخر

استرس پس از سانحه یکی از اختلالاتی است که معمولا برای نیمی از افراد رخ می‌دهد. به همین بسیار پیش می‌آید که پس از یک تصادف، اتفاق و یا مشکل شما دچار استرس و مشکل شوید. به همین دلیل همیشه باید در این شرایط خود و یا اطرافیان را فورا به متخصص روانشناس نشان دهید. مرکز مشاوره ذهن نو به صورت تلفنی و حضوری به شما مراجعین گرامی خدمات ارائه می‌دهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر با شماره زیر تماس حاصل فرمایید.

برای دریافت مشاوره در زمینه استرس پس از سانحه می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن های ثابت شهری با شماره 9099070354 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

سوالات متداول

آیا علائم اختلال استرس پس از سانحه بلافاصله بعد از تجربه رویداد آسیب زا شروع می شوند؟

این علائم معمولا در عرض 3 ماه اول بعد از سانحه شروع می‌شوند. اما برخی افراد هم هستند که PTSD را دیرتر تجربه می‌کنند. به این نوع از اختلال آن‌ها استرس پس از سانحه با شروع تاخیری گفته می‌شود.

منبع: استرس پس از سانحه